CLUBBING JAKO SUBKULTURA?

Przedmiotem badania jest zbiorowość, której kryterium wyodrębnienia stanowią preferencje muzyczne jej członków: jednostki należące do omawianej grupy wybierają muzykę klubową. Można tu zaliczyć (uogólniając) takie gatunki, jak: house, techno, trance a nawet dance, a także połamane: break beat, drum'n'bass, dubstep, trap (gatunek najmłodszy). Wśród przedstawicieli tej grupy można wyróżnić podział: typowy masowy clubbing oraz underground (czyli podziemie) clubbingu. Do pierwszej należą jednostki preferujące bardziej komercyjne i „bezpretensjonalne” odmiany tej muzyki, drugą zaś tworzą osoby, które wybierają odmiany bardziej „ambitne”, mroczne oraz dość skomplikowane pod względem odbioru (nazwijmy to: bardziej pretensjonalne).

Zastanawiająca jest także kwestia, określenia omawianej grupy ludzi mianem muzycznej kultury, gdyż kultura jest kategorią zdecydowanie szerszą. W tym wypadku pasowałoby raczej posłużyć się kategorią subkultury. Aby jednak móc sprecyzować, czy osoby słuchające muzyki klubowej i uczestniczące w imprezach, gdzie jest grana, stanowią kulturę czy subkulturę, należy określić definicje tych pojęć. Zostanie to przedstawione poniżej.

Definicje kultury w socjologii

Nauki socjologiczne definiują kulturę szeroko – a zatem pojęcie subkultury może przedstawiać się inaczej niż byłoby to przy wąskim rozumieniu kultury, kiedy termin ten ma zabarwienie wyraźnie aksjotyczne. Potoczne rozumienie subkultury kojarzy się z zachowaniami ludzi młodych, z ich wyglądem, strojem, ideologią czy właśnie rodzajem słuchanej przez nich muzyki[1]; może również posiadać wydźwięk pejoratywny, przywodzący na myśl bunt przeciwko obowiązującym wzorcom kulturowym[2].

Przykładem może być underground, który rzeczywiście może kojarzyć się negatywnie, jako bunt przeciw powszechnej kulturze konsumpcjonizmu. Jednakże w zwykłym ‘masowym’ clubbingu ludzie zachowują się mniej opozycyjnie w stosunku do kultury masowej czy tradycyjnej.[3]

Ale powróćmy najpierw do definicji kultury. W nauce funkcjonują dwa typy pojęć kultury, które w sumie zostały już wyżej wymienione: szerokie i wąskie. Najbardziej popularne rozróżnienie kultury i przeciwnej jej cywilizacji wiąże się z przeciwstawieniem dziedzin ludzkiego działania i wytworów, pokrewnym innemu rozróżnieniu – kultury duchowej i materialnej. Do zawężenia tego terminu dążył Heinrich Rickert, niemiecki filozof działający na przełomie wieku XIX i XX. Przeciwstawił on kulturę naturze, gdyż uznał ją za coś stworzonego przez człowieka, coś co może posiadać wartość, która ucieleśnia się we wszystkich zjawiskach kulturowych, stwierdził także, iż jej przedmiotów nie można pożądać przypadkowo i dowolnie ani pod wpływem instynktów.[4] Alfred Weber wyróżnił już w tzw. rzeczywistości historycznej dwie główne dziedziny: kulturę i cywilizację, uzupełnione o trzecią – proces społeczny. Według niego cywilizacja to proces racjonalizacji i intelektualizacji ludzkiego życia, polegający na rozszerzeniu możliwości życiowych, w celu jak najlepszej realizacji celów ludzkiej egzystencji w fizycznym świecie. Tutaj jednak cywilizacja nie jest przeciwstawna naturze, ale ujmowana jest jako przedłużenie biologicznego procesu przystosowania człowieka. Użyta jest jako aparat służący realizacji ekspansji gatunku ludzkiego. Kultura natomiast jest przedstawiana jako przeciwstawna do cywilizacji poprzez swoją niezależność od wszelkich życiowych konieczności i potrzeb naturalnych. Posiada wyższe i donioślejsze cele niż cywilizacja. Zalicza on do kultury działalność artystyczną, religię a także ideę będącą nową postacią obrazu świata, nie posiadającą do tej pory odpowiednika w rzeczywistości zewnętrznej, lecz narzuconą jej w celu przekształcenia jej w kierunku wskazywanym przez ową ideę. Inny znany socjolog, Robert M. MacIver, twierdził, iż dopiero w społeczeństwie rozwiniętym kultura oddziela się od cywilizacji. Alfred Kroeber zaś określał kulturę szeroko, tj. dzieląc ją na kulturę społeczną, kulturę wartości i kulturę rzeczywistości, czyli cywilizację.

Mimo tego, iż definicje i podziały świata człowieka, a w tym i kultury, przez poszczególnych autorów są różne, posiadają one jednak wspólny mianownik: określają kulturę jako sferę życia człowieka mającą ścisły związek z wartościami. Dobrze podsumował to wrocławski kulturoznawca prof. dr hab. Stanisław Pietraszko[5], mówiąc wprost, iż kultura to sposób życia podług wartości, a cały świat człowieka podzielił na porządki: społeczny, cywilizacyjny i kulturalny. Określenie „porządek” zostało użyte przez niego dlatego, iż nie wartościuje powyższych sfer a opisuje tylko układ relacji i zależności. Jest to bliższe nowoczesnemu pojęciu kultury. Dla przykładu W. Welsch widział kulturę jako sieć powiązań i relacji, posiadających charakter dynamiczny, zmienny i tymczasowy. Pojawiło się u niego pojęcie transkulturowości, której wynikiem stało się zatarcie granic pomiędzy obcymi sobie grupami społecznymi, a co za tym idzie, pojawienie się większej tolerancji w społeczeństwach. Jednostka posiada do wyboru wiele możliwych tożsamości, może przynależeć do wybranych przez siebie grup[6]. I tutaj zbliżamy się do pojęcia subkultury, która jest wynikiem właśnie powyższych (kosmopolitycznych) zmian w społeczeństwie. Prześledźmy teraz jak pojęcie subkultury funkcjonuje w nauce a także jaki ma ono związek z wartościami w życiu człowieka.

Definicje subkultury

Pojęcie subkultury powstało w latach 50. i 60., kiedy to właśnie zaczęły pojawiać się nowe i inne wzorce społeczne, i kiedy zostały przełamane sztywne bariery zwyczajowe, panujące przed drugą wojną światową. „Kultura młodzieżowa jest niewątpliwie wypadkową rozwoju cywilizacyjnego, demograficznego i ekonomicznego, specyficznej sytuacji społecznej młodej generacji oraz osłabienia tradycyjnych wzorów i więzi. Jej charakter zdeterminowany został społecznym nieprzystosowaniem młodzieży, a udział w niej stał się potrzebny do uczestnictwa w życiu społecznym[7]”.

Termin subkultury często jest mylony lub używany zamiennie z innymi pojęciami – kontrkulturą, podkulturą czy kulturą alternatywną. Ewa Kołodziejek, autorka książki pod tytułem „Człowiek i świat w języku subkultur” w swoich rozważaniach na temat subkultury młodzieżowej opiera się na antropologicznej koncepcji kultury, która obejmuje cały świat człowieka (czyli kulturę duchową, kulturę materialną i kulturę społeczną). W przytaczanych przez nią definicjach subkultury młodzieżowej na pierwszy plan wysuwa się pojęcie określające ją jako wydzielony według jakiegoś kryterium segment życia społecznego i jego kultury. Subkultura jako segment życia nie ma charakteru wartościującego, jak na przykład dzieje się to w przypadku „podkultury”, kiedy to przedrostek "pod-" jest nacechowany ujemnie[8]. Termin „kontrkultura” upowszechnił się pod koniec lat 60. Wyraża się on w zanegowaniu panujących norm i wzorów osobowych i zastępuje je innymi, opozycyjnymi. Kontrkultura może także posiadać wydźwięk ideologiczny, oznacza bowiem spontaniczne odrzucenie tego, co w kulturze zastanej jest już utrwalone, ale przez młodzież uznane jako niegodne kontynuowania. Podobny do terminu „kontrkultury” jest termin „antykultura”, ale różni się od niej tym, że zatrzymuje się tylko na samej negacji, nie dając zamiennych wartości. Kultura alternatywna zaś daje w zamian nowe wzory kulturowe i jest ostatnią fazą procesu rozwoju spontanicznej kultury młodzieżowej, który według Mariana Filipiaka rozpoczyna się od subkultury i poprzez kontrkulturę zamienia się w kulturę alternatywną[9]. Jako przykład podaje on historię ruchu hipisowskiego, gdzie najpierw hipisi tworzyli luźno ze sobą związane mikrospołeczności (czyli grupy subkulturowe), wyrażając swoją odrębność poprzez swój wygląd i opozycję wobec „fałszywej moralności mieszczańskiej”, by następnie zacząć ulegać radykalizacji: pojawiła się ostra krytyka zastanego ładu społecznego (cechy kontrkultury). Potem zaś powstała anarchistyczna partia hipisowska o nazwie Youth International Party (cechy kultury alternatywnej) a po kilku latach ruch ten przerodził się w działalność terrorystyczną.

Jeżeli chodzi o cechy subkultury, to Ewa Kołodziejek podaje następujące:

- istotna rola więzi społecznych między członkami grupy oraz zespół norm, wartości i wzorów przyjętych i wyznawanych przez grupę;

- układ wzorów kulturowych i związanych z nimi cech ról społecznych charakterystycznych dla określonego, partykularnego środowiska;

- właściwy grupie język, swoistą tonację uczuciowo-emocjonalną, specyficzne formy zachowania, specyficzny system wartości;

- wspólne przekonania, określenia sytuacji, normy postępowania i myślenia służące jako kanwa dla życia zbiorowego grupy subkulturowej.

Przytacza także Tadeusza Palecznego, który podkreślał, iż grupa tworząca subkulturę z jednej strony odrzuca system norm i wzorów funkcjonujących w kulturze narodowej, z drugiej zaś nie powstaje i nie działa w próżni kulturowej czy społecznej, określa przy tym swoje cele, wartości i normy na podstawie stosunku opozycji względem kultury, z której się wywodzi a którą neguje[10]. Wynika z tego, że subkultura przestawia swoje propozycje stylu życia, odmienne od panującego w danym państwie czy regionie.

Marian Filipiak podaje trzy elementy składowe subkultury:

- jest to względnie spójna grupa społeczna, która tworzy więzi na podstawie wspólnych zainteresowań i dążeń, nieraz także norm, wartości i wzorów odpowiadających członkom grupy i ich obowiązujących;

- grupa owa wyraża swoją odrębność poprzez zanegowanie niektórych elementów systemu kulturowego lub całego tego systemu (autor ma na myśli wartości stanowiące podstawę tej kultury oraz cały zespół instytucji na nich oparty), lub też poprzez zanegowanie oraz propozycje kultury alternatywnej, które funkcjonują równolegle z kulturą dominującą;

- grupa subkulturowa z racji swojej odrębności pozostaje na marginesie dominujących tendencji życia społecznego.

Istotny w subkulturze jest wydźwięk aksjologiczny. Przyjmując definicję kultury według Stanisława Pietraszki (kultura jako sposób życia podług wartości), to subkultura byłaby więc sposobem życia podług wartości alternatywnych wobec wartości dominujących w społeczeństwie. Alternatywność stała się nieodzownym elementem współczesnej kultury. Realizuje ona lub proponuje pewne odmienne hierarchie wartości, dlatego sposób życia podług owych innych czy też nowych wartości byłby życiem w subkulturze[11]. Idąc za Welschem, kiedy to kultura jest siecią powiązań i relacji, subkultura więc może być siecią[12] alternatywnych powiązań i alternatywnych relacji, które jednak pozostają w zgodzie z panującymi w danym społeczeństwie. Alternatywność może być rezultatem wielości, konkurencji i współzawodnictwa w świecie, które prowokują do poszukiwania nowych form zachowań i zdobywania dla nich chętnych członków. Podobnie jest też z subkulturą, która stała się wynikiem tej samej wielości możliwości wyboru w świecie.

Subkulturę można rozumieć także jako możliwość wyboru jednostki innego pakietu wartości, niż jest nam proponowany przez kulturę dominującą[13]. Jednak określając tak subkulturę możemy popełnić błąd i otrzeć się o definicję wzoru kulturowego, który przecież stanowi zespół możliwych do wyboru wartości i stylów zachowań. Wzór kulturowy wchodzi w skład kultury a subkultura stawia się w opozycji do samej kultury, choć może obie je, tak w pewnym sensie antagonistyczne do siebie, połączyć pojęcie wzoru, który należy także do subkultury.

[1] E. Kołodziejek, Człowiek i świat w języku subkultur, Szczecin 2005.

[2] Subkultury młodzieżowe wczoraj i dziś, pod red. M. Filipiaka, Tyczyn 2001.

[3] Obserwacja uczestnicząca autorki.

[4] Kłoskowska A., Kultura masowa. Krytyka i obrona, Warszawa 1980.

[5] S. Pietraszko, Antropologiczne podstawy kultury.

[6] W. Welsch, Transkulturowość. Nowa koncepcja kultury, w: Filozoficzne konteksty rozumu transwersalnego. Wokół koncepcji Wolfganga Welscha, pod red. R. Kubickiego, Poznań 1998.

[7] E. Kołodziejek, Człowiek i świat w języku subkultur, Szczecin 2005.

[8] Ibidem.

[9] M. Filipiak, Subkultury młodzieżowe, Tyczyn 2001.

[10] E. Kołodziejek, op. cit.

[11] M. Filipiak, Subkultury młodzieżowe – podstawowe pojęcia, [w:] Subkultury młodzieżowe wczoraj i dziś, pod. red. M. Filipiaka, Tyczyn 2001.

[12] Ewentualnie można ją określić jako mikro sieć, o alternatywnych wartościach, wplątaną w makro sieć jaką jest dominująca kultura.

[13] Można by się pokusić o zdefiniowanie kultury jako zespołu różnych pakietów wartości, posiadającej jeden pakiet dominujący i wiele innych, mniejszych pakietów (czyli subkultur) ustawionych antagonistycznie do dominującego lub funkcjonujących równolegle z dominującym i proponujących inne wartości w zamian.

#historiamuzykiklubowej #muzykaklubowa #clubbing #subkultura #historiamuzykitechno #historiarave #historiamuzykihouse #definicjesubkultury #muzykaelektroniczna #event #miłośćdoimprez #dj