Odmienne stany świadomości: TRANS i EKSTAZA

Stosunek do transu w naszym społeczeństwie cierpi z powodu naszej nieznajomości tego zjawiska, naszej historycznej awersji do niego (lęk przed opętaniem przez siły nieczyste) i z naszej głębokiej antypatii do idei bycia nie w pełni świadomymi kontroli naszych zachowań.

W czasie trwania imprezy muzycznej (eventu), mogą wytworzyć się warunki sprzyjające osiąganiu odmiennych stanów świadomości. Jednym z przejawów takich stanów jest trans, będący doświadczeniem składającym się z serii zdarzeń, które mogą być opisane wyłącznie przez osoby, które je przeżyły.

Trans to stan świadomości złożony z dwóch części: psychofizjologicznej i kulturowej. Powszechność transu wskazuje, że odpowiada on wrodzonym psychofizjologicznym predyspozycjom natury ludzkiej, choć oczywiście rozwiniętym w różnym stopniu u różnych osób. Zmienność jego przejawów jest wynikiem różnorodności kultur, którymi jest uwarunkowany. Stosunek do transu w naszym społeczeństwie cierpi z powodu naszej nieznajomości tego zjawiska, naszej historycznej awersji do niego (lęk przed opętaniem przez siły nieczyste) i z naszej głębokiej antypatii do idei bycia nie w pełni świadomymi kontroli naszych zachowań.

Samo pojęcie transu wywodzi się z łacińskiego czasownika "transire" – "przechodzenie" i oznacza generalnie stan, w którym podmiot jest zmysłowo odłączony od świata zewnętrznego i od otaczającej go rzeczywistości. Stan ten może być zarówno spontaniczny, jak i wywołany umyślnie i w wielu przypadkach, gdy podmiot, o którym mowa wierzy, że nawiązuje kontakt ze światem pozaludzkim w czasie transu, a także zyskuje zdolności pozazmysłowe. "Extasis" - ekstaza, oznacza natomiast „wyjście z własnej głowy”. W języku angielskim słowo "trance" oznacza stan podobny do snu, taki jak w głębokiej hipnozie, pojawiający się także w histerii i w pewnych mediach spirytualistycznych, charakteryzujący się ograniczonym kontaktem zmysłowym i ruchowym oraz amnezją występującą w czasie trwania tego stanu. W języku francuskim słowo "extase" oznacza zaś stan umysłowy charakteryzujący się głęboką kontemplacją, której towarzyszy utrata wrażliwości zmysłowej i kontroli nad ruchami. Trans i ekstaza w różnych językach mają więc niemal identyczne znaczenie, jednak po dokładnej analizie tych pojęć można zauważyć, że są one przeciwstawne.

Różnice między transem a ekstazą:

Ekstaza Trans

Bezwładność Ruch

Cisza Hałas

Samotność Towarzystwo

Brak kryzysu Kryzys

Deprywacja sensoryczna Nadmierna stymulacja zmysłowa

Wspomnienia Amnezja

Halucynacje Brak halucynacji

Do głównych objawów transu należą: drżenie, dygotanie, „gęsia skórka”, omdlewanie, upadki na ziemię, ziewanie, senność, drgawki, piana w ustach, wystające oczy, znaczne wysuwanie języka, porażenie kończyn, zaburzenia termiczne (lodowate dłonie mimo tropikalnego upału lub uczucie gorąca mimo ekstremalnego wszechogarniającego chłodu), intensyfikacja bólu, tiki, głośny oddech, patrzenie w jeden punkt. Ponadto istnieją dwa symptomy, które trudno skategoryzować jako czysto objawowe lub behawioralne. Po pierwsze podmiot sprawia wrażenie, że jest całkowicie zaangażowany w swój trans, tak że pole jego świadomości zostało całkowicie przejęte przez ten stan, stracił całą odruchową świadomość, przez co jest niezdolny do powrotu do siebie (chyba, że zostanie podjęta jakaś zewnętrzna interwencja). Krótko mówiąc jest pogrążony w czymś w rodzaju oszołomienia. Niemożliwe jest przyciągnięcie jego uwagi. Drugi symptom będący w pewnym stopniu uzupełnieniem pierwszego dotyczy sytuacji, gdy podmiot wychodzi ze swojego transu i nie ma żadnych związanych z nim wspomnień.

Związek muzyki z transem wynika ze sposobu oddziaływania muzyki na mózg człowieka. Jak się okazuje, podczas słuchania ulubionej melodii obserwowane są zmiany aktywności nie tylko autonomicznego układu nerwowego, bicia serca, napięcia mięśni, oporności skóry, głębokości oddechu, ale szczególnie w przepływie krwi w strukturach mózgu odpowiedzialnych za przetwarzanie bodźców emocjonalnych. Struktura aktywacji (przepływ krwi) obszarów mózgu wykazuje zaskakujące podobieństwo do wzorca aktywności wywołanego przez narkotyki, szczególnie euforyczne efekty jak te w przypadku kokainy. To sugeruje, że percepcja ulubionej muzyki oddziałuje bezpośrednio ze strukturami związanymi z emocjami. Część mózgu zwana jądrem półleżącym powoduje wyzwalanie dopaminy w odpowiedzi na muzykę. Począwszy od ośrodków słuchu kaskada aktywacji inicjuje zmiany w części kory czołowej, mezolimbicznych ośrodkach nagrody i wreszcie w jądrze półleżącym uwalniającym fale dopaminy. Móżdżek i jądro podstawne, czyli obszary mózgu związane z wydzielaniem dopaminy, procesami motorycznymi i czasowymi, które analizują rytm i metrum w muzyce, także są aktywne. Im większe jest osobiste znaczenie obiektów będących w centrum uwagi (w tym przypadku muzyki), tym większe jest wydzielanie dopaminy. Intensywna noc w klubie dzięki wpływowi specyficznej muzyki i narkotyków zostaje zapamiętana i zapisana w mózgu tak jak ulubiony dźwięk i będzie działała później jako bodziec do ponownego poszukiwania tych intensywnych zdarzeń. Reakcje fizjologiczne (na przykład dreszcze) są połączone z ośrodkami nagrody w mózgu. Wzmacniają one osobiste doświadczenia i pośredniczą w rozumieniu muzycznych zdarzeń, które są zapamiętywane w czasie ich wystąpienia w szczególnych momentach związanych z preferowaną lub wręcz ukochaną muzyką, ale nie są koniecznie przyporządkowane do poszczególnych elementów muzycznych, takich jak niektóre tony, harmonie, rytmy czy głośność.

Czynniki muzyczne, które najczęściej prowadzą do wywołania transu to: stałe przyspieszenia, głównie tempa i głośności, koncentracja na użyciu zwiększenia tempa i natężenia dynamiki, ale także ekstremalnej stałości i monotonii w czasie ekstazy, długi czas trwania muzyki (ponad godzina), proste formy z minimalnymi różnicami i dużą ilością powtórzeń, niskie basowe dźwięki lub stałe powtarzanie jednej frazy muzycznej, następująca krok po kroku progresja bez dokładnych motywów, wąski zakres tonalny, stała barwa, niskie, pulsujące struktury, ale także ostre zmiany modulacji (zawieszenie, akustyczna „chropowatość”) wydają się być odpowiednie i wspierające wprowadzenie w trans. Czynniki akustyczne wyzwalające trans są w większości procesami i akcentami przejściowymi, podobnie jak też powolne, stałe zwiększanie i zmniejszanie krzywych amplitudy.

Nie bez powodu zatem muzyka elektroniczna, a w szczególności utwory z metrum 4/4 (głównie techno) są kojarzone przez uczestników imprez z wejściem w trans.

Źródła:

O. Becker, Deep listeners: music, emotion, and trancing, Tom 1. Bloomington (: Indiana University Press) 2004.

D. Raboli, Trance, Shamanic. W: Shamanism, An Encyclopedia of World Beliefs, Practices, and Culture, red. M. Namba Walter, E. J. Neumann Fridman. Santa Barbara, Denver, Oxford (: ABC-CLIO) 2004.

G. Rouget, Music and trance: a theory of the relations between music and possession. Chicago (: The University of Chicago Press) 1985.

J. Fachner, Time Is The Key: Music and Altered States of Consciousness, W: Altering consciousness: multidisciplinary perspectives, Tom 1, red. E. Cardeña, M. Winkelman. Santa Barbara (: ABC-CLIO) 2011.

D. Aldridge, J. Fachner. Music and altered states: consciousness, transcendence, therapy and addiction. Londyn, Filadelfia (: Jessica Kingsley Publishers) 2006.